Dziedziczenie ustawowe jest jednym ze sposobów dziedziczenia majątku po osobie zmarłej. Wyróżniamy dwa rodzaje dziedziczenia: testamentowe i ustawowe.
Kiedy obowiązuje i jakie są zasady dziedziczenia ustawowego?
Dziedziczenie ustawowe obowiązuje automatycznie w sytuacji, gdy zmarły (spadkodawca) nie pozostawił po sobie ważnego testamentu, który określałby sposób rozdysponowania jego majątku. Może to być wynik nieistnienia testamentu lub gdy żadna z osób, które zostały powołane w testamencie do spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą, bądź uznania testamentu za nieważny na skutek np. wad formalnych, braku zdolności do jego sporządzenia przez spadkodawcę lub stwierdzenia, że został sporządzony pod wpływem przymusu.
Kolejność dziedziczenia ustawowego – jaki jest porządek dziedziczenia?
Dziedziczenie ustawowe opiera się na kolejności dziedziczenia określonej przez Kodeks cywilny. Polskie prawo wyróżnia kilka grup spadkobierców, które dziedziczą w określonej kolejności. Kodeks cywilny precyzyjnie określa, jakie udziały przysługują poszczególnym spadkobiercom. Na przykład, w przypadku dziedziczenia przez dzieci, udział każdego z nich jest równy. Jeśli istnieją spadkobiercy z wcześniejszych grup spadkobierców, to spadkobiercy z niższych grup nie dziedziczą.
Dziedziczenie dzieci i małżonka
Do pierwszej grupy spadkobierców ustawowych należą dzieci zmarłego i małżonek. Majątek dzieli się na równe części, przy czym małżonek zmarłego nie może otrzymać mniej niż ¼ spadku. Dzieci spadkodawcy dziedziczą w równych częściach. Jeżeli jedno z dzieci spadkodawcy zmarło przed nim, jego udział w spadku przechodzi na jego dzieci, jeśli takie posiada.
Dziedziczenie małżonka, rodziców i rodzeństwa
W przypadku braku dzieci, powołanym do spadku jest małżonek spadkodawcy i rodzice, małżonek otrzymuje ½ spadku, a reszta dzielona jest pomiędzy rodziców. Jeżeli zmarły nie pozostawił dzieci ani małżonka, spadek przechodzi na jego rodziców. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł przypada rodzeństwu spadkodawcy. Rodzice dziedziczą po połowie, a jeśli jeden z rodziców nie żyje, jego część przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy. Jeśli brak jest dzieci i żyjących rodziców, majątek podlega dziedziczeniu przez małżonka oraz rodzeństwo spadkodawcy.
Dziadkowie i dalsi krewni
Ustawodawca widząc, iż do dziedziczenia powoływani byli bardzo dalecy krewni spadkodawcy, czego konsekwencją była konieczność ich poszukiwania przez sądy, co bezpośrednio przedkładało się na długość postępowań sądowych, zdecydował się na wprowadzenie zmian w tym zakresie. Z dniem 15 listopada 2023 roku weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw („Nowelizacja”), która zmiany m.in. w zakresie zasad dziedziczenia. Nowelizacja wyłączyła od dziedziczenia dalszych krewnych spadkodawcy tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. Warto zaznaczyć, iż zmienione przepisy stosuje się do spadków otwartych po dniu 15 listopada 2023 roku. Przepisy dotychczasowe stosowane będą w sprawach, w których do otwarcia spadku doszło przed 15 listopada 2023 roku.
Dzieci małżonka spadkodawcy
Dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie), powołani zostają do spadku, w przypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy. Udziały pasierbów są równe. Pasierb dziedziczy pod warunkiem, że obydwoje jego rodziców nie żyje. W przypadku śmierci któregokolwiek z pasierbów, jego udział w spadku nie przypada jego zstępnym.
Gmina i Skarb Państwa jako spadkobierca ustawowy
W sytuacji, gdy nie ma żadnych krewnych uprawnionych do dziedziczenia, cały majątek spadkowy przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Kolejność dziedziczenia ustawowego oraz grupy spadkobierców są ściśle określone przez Kodeks cywilny, a spadek może być dziedziczony nawet przez Skarb Państwa, gdy zabraknie innych spadkobierców. Dziedziczenie ustawowe nie zawsze jest zgodne z wolą spadkobiercy, a czasami jest wręcz sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bo w efekcie dziedziczenia ustawowego, spadek mogą otrzymać osoby np. które nie utrzymywały żadnych kontaktów ze spadkobiercą. W przypadkach spornych warto skorzystać z pomocy warszawskiego prawnika od spraw spadkowych, aby zapewnić właściwe przeprowadzenie procedury dziedziczenia.
