„System wczesnego ostrzegania”. Rajmund Ziemski

„System wczesnego ostrzegania”. Rajmund Ziemski.
Wystawa w Pałacu Czapskich Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

Od 20 kwietnia do 26 maja 2024 w Pałacu Czapskich Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie można oglądać wystawę „System wczesnego ostrzegania”, na której prezentowane są prace, związanego z warszawską ASP, Rajmunda Ziemskiego oraz współcześnie tworzących: Matthiasa Garffa, Joanny Rajkowskiej, Anny Siekierskiej, Bartka Zalewskiego, Weroniki Zalewskiej i Zoe (Małgorzaty Gurowskiej i Agaty Szydłowskiej).

Kuratorką ekspozycji jest artystka wizualna, Diana Lelonek we współpracy z Joanną Kanią. Wystawę organizują: Fundacja Rajmunda Ziemskiego – Ziemski ART., która zajmuje się twórczym zarządzaniem spuścizną Rajmunda Ziemskiego oraz Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie.

Czy poprzez swoją twórczość i zaangażowanie artyści są w stanie zasygnalizować zbliżające się niebezpieczeństwo?
Takie pytanie stawia Diana Lelonek, kuratorka wystawy. Punktem wyjścia ekspozycji są obrazy Rajmunda Ziemskiego, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli powojennego malarstwa polskiego, zestawione z pracami współcześnie tworzących artystek i artystów z Polski i zagranicy. Prace łączy niepokój twórców o przyszłość ziemi, natury i człowieka.

„Ptaki” i „Oczy” w twórczości Rajmunda Ziemskiego
Rajmund Ziemski (1930-2005) jest zaliczany do grona czołowych polskich malarzy drugiej połowy XX wieku. Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli nurtu abstrakcji niegeometrycznej. To wizjoner i prekursor aktualnych dziś tematów z obszaru ekologii, zagrożeń cywilizacyjnych oraz świata ludzkich i nieludzkich emocji.
Punktem wyjścia wystawy „System Wczesnego Ostrzegania” są obrazy artysty z dwóch cyklów – „Ptaki” i „Oczy”, w których Ziemski uwrażliwia odbiorców na kwestie ekologii, sytuacji
i odpowiedzialności człowieka wobec innych gatunków i całego istnienia.
„Ptaki” powstawały w latach 1956-1959, kiedy Ziemski był dwudziestokilkuletnim absolwentem ASP. To krótki, lecz wyrazisty etap w jego twórczości. Cykl, obejmujący prace na papierze i obrazy olejne, na początku przedstawia realistyczne wizerunki ptaków, by ewoluować w kierunku ludzko-ptasich istot. „Pejzaże” z lat 1967-1969 są pracami dojrzałego malarza, mającego za sobą dekadę aktywnego udziału w życiu artystycznym. Ich charakterystycznym elementem są wpatrujące się w odbiorcę niepokojące oczy.
„Zarówno cykl Ptaki, jak i Oczy daje nam możliwość bezpośredniego spotkania z ludzko-nieludzkimi hybrydami. Zanurzone w toksycznych substancjach i odpadach oczy wpatrują się w widza.
W obrazach tych czuć bliskość do Mortonowskiej „lepkości” i toksyczności krajobrazu antropocenu.
O skażeniu nuklearnym wspominał też wielokrotnie sam Ziemski. Pejzaże jego autorstwa są jak najdalsze od przedstawiania wizji łagodnej, wyidealizowanej przyrody. Wręcz przeciwnie – konfrontują nas z widokiem skażonego, toksycznego krajobrazu, w którym wszystkie istoty – zarówno te ludzkie jak i nie-ludzkie – uczą się funkcjonować, próbują przetrwać lub wspólnie stają w obliczu wymierania. W czasach polikryzysów, w obliczu katastrofy klimatycznej i widma wojny obrazy Rajmunda Ziemskiego są niezwykle aktualne” – komentuje swój wybór Diana Lelonek, kuratorka wystawy „System wczesnego ostrzegania”.

System wczesnego ostrzegania
Nazwa wystawy –„System wczesnego ostrzegania” bierze się z funkcji, jaką w kopalniach XX wieku pełniła klatka z kanarkiem. Stanowiła ona „żywy” czujnik, który ostrzegał górników przed niebezpieczeństwem wybuchu. Kanarki są bardzo wrażliwe na gazy, szczególnie toksycznego tlenku węgla. Ptak bardzo szybko odczuwa jego obecność, w widoczny sposób zmienia się jego zachowanie – traci przytomność i przestaje śpiewać, co dawało górnikom sygnał do ewakuacji. W kopalniach
od 1986 roku używa się już elektronicznych czujników, mimo to przetrwał idiom „Canary in the coal mine”. Jest on używany jako określenie wrażliwej osoby, która z wyprzedzeniem wychwytuje zmiany
i ostrzega przed zbliżającą się katastrofą.
Czy podobną rolę pełnią artyści? Czy intuicja artystek i artystów może być również traktowana jako system wczesnego ostrzegania? Czy poprzez swoją twórczość i zaangażowanie są w stanie zasygnalizować zbliżające się niebezpieczeństwo? Pytania te stawia kuratorka wystawy „System wczesnego ostrzegania”, Diana Lelonek.
Rajmund Ziemski uważa, że rolą artystów jest właśnie ostrzeganie. Sam o swoich płótnach mówił jak
o ostrzegawczych komunikatach: „Współczesna cywilizacja zafundowała nam tyle gróźb, z groźbą atomowej zagłady na czele, że sądzę, iż podstawowym zadaniem artystów w tej chwili jest: ostrzegać. I to właśnie chcę robić. Moje obrazy nie mówią o urokach świata, a przestrzegają przed najgorszym, przed obłędem, przed dehumanizacją. Moje intencje są jasne. Obawa wynikająca z troski i miłości to zupełnie coś innego niż przerażenie”.
Artysta odnosił się wtedy do bezpośredniego zagrożenia, jakim w latach 60. była wojna atomowa
czy pierwsza morska katastrofa ekologiczna, mająca miejsce w marcu 1967 u brzegów Europy.
Oba zdarzenia – konflikt atomowy i zatrucie środowiska przez człowieka są niepokojąco obecne także współcześnie.

Współistnienie ludzi i ptaków
Wystawa „System wczesnego ostrzegania” koncentruje się na temacie współistnienia ludzi i ptaków. Ptaki są współmieszkańcami miast, współdzielą przestrzeń miejską razem z ludźmi. Są jednocześnie ofiarami działalności człowieka – wiele gatunków znika z naszego krajobrazu, ich populacja maleje.
Z drugiej strony, ptaki świetnie przystosowują się do trudnych warunków życia, „są mistrzami adaptacji do toksycznych warunków” i podejmują różne strategie przetrwania oraz przystosowania się do trudnej rzeczywistości.
Ten właśnie temat podejmują projekty Anny Siekierskiej, Małgorzaty Gurowskiej i Agaty Szydłowskiej, które można zobaczyć na wystawie przygotowanej przez Lelonek. Matthias Garff konstruuje wielkoformatowe ptaki przy użyciu odpadów i złomu – jego prace doskonale nawiązują do ptasich wizerunków na obrazach Ziemskiego.
Ludzie, podobnie jak ptaki, także szukają możliwości przetrwania, korzystając przy tym z tych samych ścieżek migracji co ptaki. Przy czym ptaki, w przeciwieństwie do ludzi, mogą bez problemu przelecieć nad granicami państw narodowych.
„Odpowiednikiem kolców na gołębie, których celem jest odganianie niechcianych ptaków, są kolce
na niechcianych ludzi – te, które wieńczą bariery na granicach państw lub te, które umieszczane są
na przystankach autobusowych, do czego nawiązują obiekty Małgorzaty Gurowskiej i Agaty Szydłowskiej. Te wspólne wielowarstwowe uwikłania ciał ludzkich i nie-ludzkich widoczne są również w pracy wideo Weroniki Zalewskiej” – opisuje prace Diana Lelonek.
Być może bliższe i uważniejsze przyjrzenie się ptakom może pomóc również nam, ludziom w porę zauważyć zbliżające się zagrożenia. Temat kryzysu klimatycznego i wyzwań, jakie stoją przed ludzkością podejmuje wprost projekt Bartka Zalewskiego. Joanna Rajkowska natomiast w przejmującym cyklu kolaży poświęconym Gazie opowiada nam o tym, jak ludobójstwo idzie w parze z ekobójstwem.

Rajmund Ziemski. Biogram
Rajmund Ziemski (1930-2005) jest absolwentem Wydziału Malarstwa warszawskiej ASP w pracowni Artura Nachta-Samborskiego (1955). Przez całe życie zawodowe był związany z macierzystą uczelnią. Od 1958 roku pedagog, w latach 1960-1967 asystent w pracowni malarstwa Jana Cybisa. Od 1967 prowadził samodzielną pracownię malarstwa, początkowo na Wydziale Architektury Wnętrz, a od 1978 do 2000 r. dyplomującą pracownię na Wydziale Malarstwa.
Był aktywnym uczestnikiem życia artystycznego, postrzeganym najczęściej jako spadkobierca tradycji kolorystów i zarazem istotny twórca ekspresyjnego nurtu malarstwa materii. W 1979 laureat Nagrody im. Jana Cybisa, najważniejszej nagrody polskiej przyznawanej malarzom.
Rajmund Ziemski, pomimo powszechnego uznania, nie zabiegał o sukces mierzony popularnością. Przeciwnie, był człowiekiem skromnym, głęboko skupionym na swej pracy artystycznej i działalności dydaktycznej. Malował lub rysował codziennie, nieprzerwanie przez kilkadziesiąt lat, pozostawiając po sobie ogromną spuściznę.
Ziemski należy do pokolenia malarzy, które debiutowało w grudniu 1954 roku na słynnej X Jubileuszowej Wystawie Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi” w warszawskim Arsenale. W latach 60. i 70. brał udział w ważnych prezentacjach młodej sztuki polskiej w Stanach Zjednoczonych, Francji, Belgii, Niemczech, Danii, Szwajcarii, Austrii i Szwecji. Łącznie uczestniczył w ponad stu wystawach zbiorowych.
Pierwsza wystawa indywidualna malarza odbyła się w warszawskiej Galerii Sztuki Nowoczesnej (Krzywe Koło) w 1957 r. W czasie swej działalności artystycznej zorganizował 30 wystaw indywidualnych w Polsce i za granicą, m.in. w Waszyngtonie, Chicago, Wiedniu czy Brukseli.
Obecnie prace Rajmunda Ziemskiego znajdują się w muzeach zagranicznych, najważniejszych muzeach polskich i w kolekcjach prywatnych. W roku 2010, pięć lat po śmierci artysty, Zachęta gościła wystawę retrospektywną: „Rajmund Ziemski. Pejzaż 1953-2005”.

Co, gdzie, kiedy
„System wczesnego ostrzegania”. Wystawa
Pałac Czapskich, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, ul. Krakowskie Przedmieście 5
20 kwietnia – 26 maja 2024
wystawa czynna: wt. – niedz. 12:00 – 19:00
wstęp wolny

artystki i artyści: Rajmund Ziemski, Matthias Garff, Diana Lelonek, Joanna Rajkowska, Anna Siekierska, Bartek Zalewski, Weronika Zalewska, Zoe (Małgorzata Gurowska, Agata Szydłowska)

kuratorka: Diana Lelonek
współpraca: Joanna Kania, Katarzyna Ziemska
projekt aranżacji i identyfikacja wizualna: Łukasz Izert
inne projekty graficzne: Jacek Portka
koordynacja: Barbara Orłowska
inicjatorki projektu: Katarzyna Ziemska, Bożena Ziemba – Grodska

organizatorzy:
Fundacja Rajmunda Ziemskiego – Ziemski ART oraz Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
partnerzy: Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, Fundacja PGE, dela.art collection, Eneris, TESTA
partnerzy medialni: tygodnik Polityka, Magazyn Szum, artinfo.pl, Art Monitor, KMAG, Zwierciadło